Ποιήματα για την ποίηση. "Τα δώρα " (Μίλτος Σαχτούρης) = "Στο παιδί μου" (Μανόλης Αναγνωστάκης)

  Παραδοσιακά, όταν διδάσκω Λογοτεχνία στην Γ΄ Γυμνασίου, ξεκινάω με το ποίημα του Μανόλη Αναγνωστάκη "Στο παιδί μου", το οποίο διατρανώνει, πέρα από το αναφαίρετο δικαίωμα των ανθρώπων στην αλήθεια, το χρέος του ποιητή (περισσότερες λεπτομέρειες εδώ). Η ποίηση λοιπόν, είναι ο θεματοφύλακας της αλήθειας. Η ποίηση είναι ο ακοίμητος φρουρός των ανθρώπων και τους υπενθυμίζει την αλήθεια, πίσω από τα παραμύθια όσων προσπαθούν να τους ποδηγετήσουν είτε παρουσιάζοντας μια ψευδώς ειδυλλιακή εικόνα των πραγμάτων είτε τρομάζοντας τους με φανταστικούς εχθρούς και κινδύνους. Φέτος θα κλείσουμε την χρονιά με ακόμα ένα αυταναφορικό ποίημα -ένα ποίημα που μιλάει για την ποίηση. Πρόκειται για "Τα δώρα" του Μίλτου Σαχτούρη.

Ο ποιητής, εκκινώντας και παρακινούμενος από την αγάπη των ανθρώπων και για τους ανθρώπους, αντίστοιχα, τους επιστρέφει τα δώρα της, καθώς, καρφώνοντας τους συμβολικά, τους καθηλώνει και τους υπενθυμίζει ότι οι άνθρωποι δεν είναι μόνο πρωτεύοντα θηλαστικά αλλά και πνευματικά πλάσματα που διψούν για ουρανό (πάγιο αίτημα στην ποίηση του Σαχτούρη )... Ο ποιητής σε ρόλο οδοδείκτη τους στρέφει προς τα εκεί. Και τα ουράνια τσουρέκια (με συμβολισμό παρόμοιο με το ψωμί στο ομώνυμο ποίημα του ποιητή) συμβολίζουν αυτά ακριβώς τα πνευματικά αγαθά που έχει ανάγκη ο άνθρωπος, που εκκινούν από την ύλη για να φτάσουν στο πνεύμα. Κι η ζητιάνα (σύμβολο της αποθέωσης των ταπεινών ανθρώπων και της δικαιοσύνης της ποίησης) που πουλάει τα ουράνια τσουρέκια; Δείγμα της υψηλής και εκλεκτής ποιότητας των ποιητικών δώρων...

Θυμάστε, αλήθεια, την "Ομιλία στη Στοκχόλμη" του Γιώργου Σεφέρη που συνεξετάσαμε με την ενότητα της "Γλώσσας" για τη... γλώσσα; Μεταξύ άλλων ("....η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα...", "...η ποίηση είναι μια πράξη εμπιστοσύνης..."), μιλώντας για την ποίηση, την ορίζει ως η φωνή "ποὺ κινδυνεύει νὰ σβήσει κάθε στιγµὴ ἀπὸ στέρηση ἀγάπης καὶ ὁλοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγηµένη, ξέρει ποὺ νὰ ’βρει καταφύγιο, ἀπαρνηµένη, ἔχει τὸ ἔνστικτο νὰ πάει νὰ ριζώσει στοὺς πιὸ ἀπροσδόκητους τόπους. Γι’ αὐτὴ δὲν ὑπάρχουν µεγάλα καὶ µικρὰ µέρη τοῦ κόσµου. Τὸ βασίλειό της εἶναι στὶς καρδιὲς ὅλων τῶν ἀνθρώπων τῆς γῆς." Αυτό ακριβως είναι εκείνο που κάνει και ο ποιητής στο ποίημα του Σαχτούρη. Ταυτίζει την ποίηση με εκείνη την ανιδιοτελή αγάπη για τον άνθρωπο ("πρέπει ν' αναζητήσουμε τον άνθρωπο", συνεχίζει ο Σεφέρης) η οποία προέρχεται από την αγάπη και πάλι στην αγάπη οδηγεί... Για δείτε τι λέει κι ο Σαραντάρης πως συμβαίνει όταν δεν είμαστε ποιητές ...

Δὲν εἴμαστε ποιητὲς σημαίνει φεύγουμε
Σημαίνει ἐγκαταλείπουμε τὸν ἀγῶνα
Παρατᾶμε τὴ χαρὰ στοὺς ἀνίδεους
Τὶς γυναῖκες στὰ φιλιὰ τοῦ ἀνέμου
Καὶ στὴ σκόνη τοῦ καιροῦ
Σημαίνει πὼς φοβούμαστε
Καὶ ἡ ζωή μᾶς ἔγινε ξένη

Ὁ θάνατος βραχνὰς

Ν.  Εγγονόπουλος "Η θυσία του ποιητή".Συνομιλία με το καφαβικό ποίημα

  Είδαμε λοιπόν την ποίηση ως πράξη αγάπης, είδαμε και την ποίηση ως θεματοφύλακα της αλήθειας στο ποίημα του Αναγνωστάκη... Ας δούμε και τι άλλο είναι ποίηση μέσω κάποιων (όσων θυμάμαι τώρα..) ποιητικών αφορισμών για την ποίηση

Η ποίηση λοιπόν είναι

"... το καταφύγιο που φθονούμε" για τον Κώστα Καρυωτάκη.

"... η ανάπτυξη ενός επιφωνήματος" για τον Πολ Βαλερί.

"...η ανάπτυξη στίλβοντος ποδηλάτου" για τον Αντρέα Εμπειρίκο.

"νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω" για τον Κωνσταντίνο Καβάφη.

"... μια πόρτα ανοιχτή" για τον Γιώργη Παυλόπουλο.

... αυτό που "δεν ανήκει σ' αυτούς που τη γράφουνε, αλλά σ' αυτούς που την έχουν ανάγκη" για τον Πάμπλο Νερούντα.

"... εκείνος ο εαυτός μας που δεν κοιμάται ποτέ" για τον Γιώργο Σαραντάρη.

αυτό που "... αρχίζει από εκεί που δεν έχει την τελευταία λέξη ο θάνατος" για τον Οδυσσέα Ελύτη.

..."Σαν ένα δελτάριο σε φίλους που λείπουν με τη μοναδική λέξη : ζω. " για το Μανόλη Αναγνωστάκη

Ή αυτό που λέει η Κική Δημουλά:

(Άμα πάρετε θεωρητική κατεύθυνση, θα σας πω περισσότερο στη Γ΄ Λυκείου...)

Και για να επιστρέψουμε και λίγο, με πια παραπομπή, και στο ποίημα του Σαχτούρη (ο οποίος σ'  άλλο ποίημα, ως στρατιώτης - ποιητής, σταυρούς σε μνήματα καρφώνει) και να κλείσω φαινομενικά την (φαινομενική) παρέκβαση, δεν μπορώ αναλογιζόμενος το πως πρέπει να γράφεται η ποίηση, παρά να θυμηθώ την "Ποιητική" του επόμενου Έλληνα ποιητή που του αξίζει να του επιδαψιλευτεί ο τίτλος που προφήτεψε ο Καβάφης για τον εαυτό, του "ποιητή των μελλουσών γενεών". Του Μανόλη Αναγνωστάκη.

" Σαν π ρ ό κ ε ς πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις

Nα μην τις παίρνει ο άνεμος "

(και σήμερα ακόμα περισσότερο)

Κι αν σας φαίνεται παράξενο που επίλογος της ανάρτησης είναι ποίημα που λέγεται "Καταρχήν" (του Blas de Otero),

είναι γιατί

Αν έχω χάσει τη ζωή, το χρόνο, όλα
όσα έριξα, σαν δαχτυλίδι στο νερό,
αν έχω χάσει τη φωνή μες στ' αγριόχορτα,
μου απομένει η λέξη.

Αν έχω υποφέρει για τη δίψα, την πείνα, κι όλα
όσα ήταν δικά μου και κατάντησα ένα τίποτα,
αν έχω θερίσει τις σκιές στα σιωπηλά,
μου απομένει η λέξη.

Αν άνοιξα τα χείλη για να δω το πρόσωπο
το τρομερό και το καθάριο της πατρίδας μου,
αν άνοιξα τα χείλη μέχρι να τα σκίσω,
μου απομένει η λέξη.

Κι όλα αρχίζουν ξανά...